تفکر نقادانه و تفکر خلاقانه
تفکر نقادانه و تفکر خلاقانه
سید حسن کاظم زاده
بارها در گفتگوهایی که با جناب "مهریار ظفرمهر" پیرامون "اندیشه ی کارآمدی" انجام شد به این نکته تاکید شد که تفکر کارآمدی بر چهار بنیان "تفکر نقادانه"، "تفکر خلاقانه"، "تفکر سیستماتیک" و "تفکر استراتژیک" استوار است.
همچنین جناب "مهریار ظفرمهر" در همان گفتگوها توضیح داده اند که این فرایند از چهار مکانیزم "دموکراسی"، "حقوق بشر"، "آخرین دستاوردهای علمی بشر" و "سکولاریسم" امکان پذیر است.
اینک در این نوشتار به تشریح نقش و چیستی "تفکر نقادانه" و "تفکر خلاقانه" در "اندیشه کارآمدی" می پردازم.
در "تفکر نقادانه" ابزار ما "نقد" روشمند و بدور از خطاها و سوگیری های شناختی و مغالطات است و بدیهی است که این نقد روشمند بر عناصری استوار است که در بخش بعدی این نوشتار با عنوان "بنیان های تفکر نقادانه" به آن ها خواهم پرداخت.
اما "نقد" در "تفکر نقادانه" ناظر بر دو کار مهم و بنیادین است:
اول ارزیابی و ارزشگذاری یک باور، متن و ساختار که در این زمینه نقد کننده مانند یک کارشناس به موشکافی امکانات و کاستی های یک منزل مسکونی می پردازد تا ارزش آن را تشخیص داده و قیمتی بر آن بگذارد.
اما وجه دوم "تفکر نقادانه" ناظر بر تخریب خلاق است.
در این تفکر، فرد نقد کننده نقش لودری را ایفاء می کند که قصد دارد بنای ناکارآمدی را تخریب نموده و زمینه ای برای ساختن بنایی جدید و کارآمد را مهیا شود.
با این حساب، "تفکر نقادانه" مقدمه و زمینه ساز "تفکر خلاقانه" است.
در "تفکر خلاقانه"، ما با پشتوانه "تفکر نقادانه" می کوشیم تا یک باور، متن یا ساختار جدید و کارآمد را تولید کنیم.
اگر ما در "تفکر نقادانه" توقف کنیم جهان صرفا رو به ویرانی خواهد رفت و به برهوتی غیر قابل سکونت تبدیل خواهد شد.
تفکر خلاقانه وقتی حائز ارزش و کارآمدی است که در پی تخریب خلاق یک بنای کهنه و ناکارآمد، بنای جدیدی را طرح ریزی و ارائه نمائیم.
هم اکنون بسیاری در ایران بر مبنای تفکر نقادانه-اگر بتوان آن را تفکر نقادانه بدانیم- فعالیت هایی انجام می دهند.
آنها هر روز به نقد باورها، متن و ساختارها می پردازند اما این فعالیت های نقادانه در همان مرحله ارزیابی، ارزشگذاری و تخریب باقی مانده و مردم در یک فضای خالی رها می شوند.
پس "تفکر نقادانه" و "تفکر خلاقانه" نه تنها لازم و ملزوم یکدیگر هستند بلکه توامان دو روی یک سکه نیز بوده و ما قادر نیستیم تا میان آن دو مرزبندی دقیقی داشته باشیم.
در واقع فردی می تواند به نقد بپردازد که کار خود را تکمیل نموده و ساختاری جدید را به جای ساختار نقد شده پیشین پیشنهاد دهد.
